LINKS

Een prachtig interview met Bessel van der Kolk. Een pionier op het gebied van het creatieve en persoonlijke proces van helen van trauma’s.

Klachten bij trauma zijn aldus Van der Kolk  “primitieve lichamelijke reacties die uit een ander, niet-talig deel van het brein komen. Dus daar moet je je lichaam mee helpen.”  “Het lichaam moet eerst kalmeren. Als jouw baby in de nacht huilend wakker wordt, ga je daar toch ook geen gesprek mee voeren? Nee, je houdt hem vast, wiegt en troost hem, en daarmee herstel je het evenwicht op een heel elementair niveau. Daar moet de behandeling van PTSS ook mee beginnen.”

https://www.psychologiemagazine.nl/artikel/je-moet-je-fysiek-veilig-voelen-om-te-kunnen-helen/

Tara Brach is mijn favoriete leraar voor zelfonderzoek met vriendelijkheid en compassie. Haar meditaties en haar voordrachten (in het Engels) zijn gratis op haar website te vinden. Aanrader!

http://www.tarabrach.com

Deze twee meditaties kan ik specifiek aanraden:

https://www.tarabrach.com/meditation-thought-clouds-2/

https://www.tarabrach.com/meditation-present-heart-3/

Ook wil ik al haar RAIN meditaties van harte aanbevelen (Recognize Allow, Investigate, Nurture). Ze zijn behulpzaam om bij jezelf aanwezig te kunnen zijn als je met iets emotioneel lastigs (vast)zit. Op mijn website onder ‘audio’ vind je een Nederlandse versie van een RAIN meditatie, genaamd HELEND.

Qigong is een bewegingsleer die helpt om je lichaam en de energie erin (weer) te laten voelen. Deze vriendelijke docent kan ik aanbevelen.

10 minuten routine: https://www.youtube.com/watch?v=YpG7xCkiq0A

20 minuten routine: https://youtu.be/pj4qo2KL9f4

Winnicott (1896-1971) was een kinderarts en psychiater. Hij wees erop hoe belangrijk onze eerste levensjaren zijn voor hoe we later in de wereld zullen staan. Het afgestemd verzorgen en emotioneel goed ondersteunen van kleine kinderen, is een uiteindelijke basis voor meer wereldvrede, aldus Winnicott ! Een kind kan zichzelf niet begrijpen, maar het leert dit in relatie tot de verzorgers via spiegelen, aanraking, verzorging, steun. Zo leert het een stabiele manier van ‘ZIJN’. Ik vind deze animatie indrukwekkend en de (archetypische) beelden erin passen bij de heftige gevoelens die zeer jonge kinderen kunnen hebben. Dergelijke beelden en soms zeer lastig te verdragen gevoelens (zonder duidelijke bijkomende herinneringen) kunnen ook opkomen tijdens therapeutische sessies, als een (her)beleving vanuit zeer vroege tijden opkomt vanuit ons ‘impliciete lichaamsgeheugen’. Bijvoorbeeld een razernij, nauwelijks te verdragen in het lichaam, met misschien het beeld van een vuurspuwende draak!

p.s. wil je Engelse ondertiteling bij de video, bekijk hem dan op de PC.

https://youtu.be/ZaZkvvB367I

Hieronder lees je mijn Nederlandse toelichting bij de voorlichtingsvideo van het Polyvagal Institute. De video is in het Engels en hier te bekijken:  https://www.polyvagalinstitute.org/copy-of-pv-podcasts-videos

Toelichting (Saskia Ebus, 2022).

DE DRIE AUTONOME TOESTANDEN VAN LICHAAM EN GEEST

Ons zenuwstelsel bevat een deel, genaamd ‘autonome zenuwstelsel’ (in de video: ANS genoemd). Dit betekent dat het autonoom, los van jouw wil kan functioneren. Zoiets autonooms hebben levende wezens nodig om te kunnen leven en overleven. Zonder er de hele tijd bij na te hoeven denken.

Juist het autonome gedeelte van het zenuwstelsel is heel belangrijk voor het regelen van veranderingen van toestanden van welzijn, van onrustig zijn of in grote paniek zijn. Hoe werkt dit?

Via de zintuigen kan een levend wezen bewust, maar vooral ook onbewust, steeds informatie verzamelen over of een situatie veilig aanvoelt.

Het onbewust informatie verzamelen wordt ook wel ‘neuroceptie’ genoemd. Met het woord ‘neuro’ dat naar het zenuwstelsel verwijst en het woord ‘ceptie’, dat komt van het woord perceptie (waarnemen). Ik denk dat het een goede term is om het automatische waarnemen door het zenuwstelsel te benadrukken.

Ik noem het deel van de hersenen dat het automatische beoordelen of een situatie veilig is uitvoert, de ‘veiligheidsscanner’. Het is in feite niet een aanwijsbaar deel van de hersenen: je kunt het niet precies aanwijzen op een foto van de hersenen. Het is meer te zien als een ‘netwerk’ van hersengebieden die aan elkaar geschakeld zijn en die deze taak uitvoeren. Een belangrijk onderdeel van deze scanner is ‘het limbische systeem’, waarin een beiderzijds in onze hersenen een klein rond gebiedje zit dat ‘amygdala’ heet. De amygdala’s worden ook wel de alarmbellen van de hersenen genoemd.

De zintuigen staan via zenuwbanen in verbinding met deze ‘veiligheidsscanner’. Wat je hoort, ziet, voelt, proeft of ruikt, dit neemt de veiligheidsscanner allemaal in ogenschouw voor een eindoordeel over ‘veilig of niet veilig’. En deze scanner kan dit razendsnel (binnen een seconde!).

Als de veiligheidsscanner aangeeft dat het veilig is, worden er signalen naar spieren en organen gegeven zodat deze kunnen functioneren als een lichaam in een  toestand van welzijn en in contact met jezelf en de omgeving.

Het gaat dan om ontspanning van de spieren van armen en benen, rustig maken van de hartslag en ademhaling, stimuleren van vertering van maag en darmen. Ook worden er hersengebieden gestimuleerd die te maken hebben met sociaal contact maken: oogcontact zoeken, vriendelijk stemgebruik en een vriendelijke gelaatsuitdrukking. Ook sociaal gedrag gebeurt dus deels autonoom! Ons denken gaat tevens als het sein ‘veilig’ is afgegeven, automatisch rustiger en positiever worden.

Deze kalme toestand van het autonome zenuwstelsel wordt ook wel ‘parasympathische rusttoestand’ genoemd. In de voorlichtingsvideo: groene kleur.

Als er gevaar dreigt volgens de veiligheidsscanner gebeurt er het tegenovergestelde. Het lichaam krijgt opdracht zich veiliger te gaan stellen. Hierbij horen signalen naar de spieren om aan te spannen (om eventueel weg te kunnen rennen of te gaan vechten). Hartslag en ademhaling versnellen om de energie ervoor te kunnen leveren. Maag en darmen stoppen met verteren. Sociaal contact is niet de bedoeling, dus oogcontact en spraakzaamheid verminderen. De ogen zullen eerder onrustig rond gaan kijken naar eventuele wegen voor ontsnapping. Het denken is versneld.

Soms kan er in plaats van minder praten, ook juist veel en onrustig praten plaatsvinden om meer veiligheid te gaan creëren. Ook dit praten is dus deels ‘autonoom’ gedrag, gedreven door signalen van onveiligheid vanuit de veiligheidsscanner. Het is als het ware een vorm van ‘pratend vastklampen’ aan iemand, om veiliger te kunnen zijn.

Deze toestand van het autonome zenuwstelsel wordt ook wel ‘sympathische activatie-toestand’ genoemd. In de voorlichtingsvideo: oranje kleur.

In deze toestand let je goed op, kijk je of je je moet verdedigen, je moet vastklampen, of misschien verlaat je/ontvlucht je beter de situatie om weer rustig te kunnen worden. Overigens gebruikt het zenuwstelsel deze stand ook als het gewoon veilig is maar je gaat lekker actief aan het sporten. Dan heb je ook een snellere ademhaling nodig en even geen darmactiviteit (dit wordt dan ook vanzelf door je autonome zenuwstelsel geregeld).

De toestanden als reactie op het idee van ‘gevaar’, waarin het autonome zenuwstelsel het lichaam kan laten gaan, worden in de Engelse taal ook wel ‘fight, flight, of freeze’ (F.F.F.) responsen genoemd. Omdat het het lichaam klaarmaakt voor acties als vechten (fight), vluchten (flight) of bevriezen (freeze). De fight- en flight reacties past bij de boven beschreven ‘sympathische activatie-toestand’. Het vastklampen heet in het Engels ‘attach’.

De freeze reactie (verstijven) en diens tweelingbroer die ‘collapse’ heet (slap worden) zijn uiterste reacties van een lichaam om zich veilig te houden (in de voorlichtingsvideo: blauwe kleur).

Deze uiterste reacties van stilvallen van het lichaam (en geest), zijn bedoeld als tijdelijk: het zenuwstelsel kiest ervoor dat het het meest verstandige is om het lichaam bewegingsloos en geluidloos te houden en je bewustzijn gedempt. Totdat het gevaar verdwijnt, om dan de draad van het leven weer op te kunnen pakken.

De veiligheidsscanner kan dus je systeem (lichaam en geest) in 3 toestanden laten gaan, en dit gebeurt allemaal grotendeels ’autonoom’, via het autonome zenuwstelsel.

1. Rustig en sociaal (parasympathische rusttoestand van het zenuwstelsel (groen in de voorlichtingsvideo)).[1]
2. Onrustig, actief, minder sociaal (sympathische, geactiveerde toestand van het zenuwstelsel (oranje in de voorlichtingsvideo)).
3. Bevroren of slap (een uiterste reddingstoestand door het zenuwstelsel (blauw in de voorlichtingsvideo)).[2]

De polyvagaaltheorie helpt je als je eigen zenuwstelsel (en dat van anderen) wilt leren kennen in de verschillende standen.

Door de dag heen wisselen we gewoonlijk steeds tussen stand 1. en 2.  Dat is normaal. Er zijn situaties waarvoor je wat meer actief en alert moet kunnen reageren en dan helpt de sympathische toestand daar even bij. Daarna ga je weer terug naar rust.

Soms is iemands autonome zenuwstelsel geprogrammeerd geraakt om veel in 2. te gaan en/of bij stressreacties of opkomende emoties telkens snel naar 3. te gaan. De blauwe toestand nr. 3 geeft dan niet altijd letterlijk verstijving of slapte van je (hele) lichaam, maar het kan ook leiden tot een sterk gevoel van hulpeloosheid, niet kunnen reageren, dichtgeknepen keel, duizeligheid of wazigheid in je hoofd.

Het autonome zenuwstelsel kan bij iemand geprogrammeerd zijn om heel snel te willen beschermen met de toestanden 2. of 3. Dit snelle willen beschermen is tijdens vroegere lastige ervaringen als baby of kind vaak heel nuttig geweest. Daarom heeft het autonome zenuwstelsel dit programma ‘aangenomen’. Als volwassene begint het je echter vaak steeds meer te hinderen. Je komt niet goed tot rust, niet goed in contact met jezelf en anderen. Of, door een eenmalige overweldigende gebeurtenis, is je autonome zenuwstelsel ontregeld geraakt, zodat het steeds in stand 2. blijft en snel naar 3. schiet. Een zenuwstelsel dat veel in 2. en 3. gaat, geeft energieverlies en veel lichamelijke klachten, waardoor je leven moeizaam wordt.

Het plaatje onderaan deze tekst toont de normale golfbewegingen tussen 1. (groen) en 2. (oranje), maar ook de omhooggaande beweging richting steeds meer spanning (oranje) totdat het zenuwstelsel het niet meer kan ‘uithouden’ en in de toestand 3. (blauw) terecht komt.

Maar gelukkig is ons zenuwstelsel veranderbaar! Wat kan helpen is om de rustige, veilige toestand van je lichaam en geest te leren herkennen. En hem dan wat vaker bewust op te gaan roepen. Welke activiteiten brengen je van oranje naar groen????  Wat kan je doen als je in het blauw bent geschoten? Therapie met aandacht voor deze reacties kan daarbij behulpzaam zijn.

[1] In de polyvagaaltheorie heet deze rust toestand een ‘ventrale toestand’, genoemd naar het deel van een specifieke zenuw (de ventrale, voorste tak van de vagus-zenuw) dat deze parasympathische rusttoestand bestuurt.

[2] In de polyvagaal theorie wordt dit een ‘dorsale toestand’ genoemd, benoemd naar een zenuwtak die deze toestand bestuurt (de dorsale- achterste tak van de Vagus zenuw).

Tekst: Saskia Ebus, therapeut praktijk Rosas, neuroloog (n.p.) 2022

Meer lezen over polyvagaal theorie: lees mijn blog over ‘pillenweerstand’, of kijk op de website van Uitgeverij Mens! voor boeken erover.

Deze animatie heb ik gemaakt om uit te leggen wat prenataal trauma is: gebeurtenissen of omstandigheden in de baarmoeder die leiden tot grote stress, waardoor het zenuwstelsel (voor stressregulatie) van een baby verandert. Later in het leven kan iemand daardoor op spanningen disproportioneel en ook zeer lichamelijk reageren met heftige stressreacties. Iemand met prenataal trauma zal zich in het dagelijks leven snel onveilig voelen.

https://youtu.be/WpJ_trLQnho