Belichaming en gronding

Belichaming (Engels: embodiment).

Gronding.

Termen die je zo vaak hoort, maar wat is het nu eigenlijk echt?

In de documentaire ‘Free the mind’ uit 2012, wordt een kind van een jaar of zes gevolgd. Hij heeft grote (traumatische) angsten- vooral voor liften- en ernstige ADHD. Met veel geduld wordt hij geholpen om zijn lichaam en zijn emoties weer te gaan voelen. In de trailer zie je er twee korte fragmenten van https://www.youtube.com/watch?v=GkTQemr26xg Kijk vanaf 50 seconden en verder.

Eerste fragment: het kind krijgt fysieke nabijheid en zachte afgestemde aanraking aangeboden. Leunen tegen iemand aan. Zachtjes wordt hij geaaid over zijn hoofd. Iets wat hij duidelijk gemist heeft maar ook moeilijk kon gaan vertrouwen. Het vergde geduld en tijd van zijn begeleiders en hemzelf voordat hij dit durfde te doen. Dan kan hij er een kort moment rust in vinden, totdat de onrust weer toeslaat.

Als een kind van jongs af aan te weinig wordt aangeraakt, of te weinig afgestemd wordt aangeraakt, of vooral pijnlijk werd aangeraakt zal het als volwassene weinig ‘belichaamd’ zijn. Het leert niet waar zijn lichaam begint of eindigt. Het leert niet in zijn lichaam te zijn met zijn aandacht. Het leert niet dat het zenuwstelsel in een rustige toestand kan komen door koestering en nabijheid. Het leert in feite niet ‘te ZIJN’. Het kan zich niet makkelijk veilig voelen. Tevens leert het kind aanraking te wantrouwen en kan aanraking soms niet meer toelaten of zelfs niet goed voelen. Niet alleen bij verwaarlozing of mishandeling speelt dit een rol. Bij een kind dat voor het ca. 3^e levensjaar pijnlijke medische behandelingen kreeg gebeurt dit ook. Bijvoorbeeld bij couveusekinderen of operaties. Ook wordt het gezien bij een kind van ouders die zelf weinig/ weinig afgestemd zijn aangeraakt en het bij hun kinderen van nature dan ook niet goed kunnen toepassen. In het fragment zie je dat de begeleiders van het jongetje dit gemis van hem proberen te helen. Ook op volwassen leeftijd is werken met aanraking (door een ander of door jezelf) een heel belangrijk onderdeel bij de ondersteuning bij psychische klachten zoals angst of depressie.

Tweede fragment: het kind staat met een glitterbol in zijn handen in de lift. “Hoe voelt het in je buik?” vraagt de begeleidster. Het kind heeft geleerd waar te nemen wat hij in zijn buik voelt als hij angstig is. En dat het net zo voelt als opgeschudde glitters die de hele bol door vliegen alsof het zijn buik is. Tegelijkertijd dat hij de glitters tot rust ziet komen en neerdalen in de bol, leerde hij ervaren dat zijn buik ook weer rustig kon worden. Zo leerde hij dat hij golven van heftige gevoelens in zijn lichaam kon ervaren en erbij aanwezig kon blijven tot ze zakten. Uiteindelijk namen de reacties op het in liften gaan bij hem af.

Het lichaam is de belangrijkste ‘container’ (zoals de glitterbol) voor onze emoties. Emoties worden in tegenstelling tot wat menigeen denkt, niet in je hoofd gevoeld, maar in je lichaam. Gedachten over de sensaties van emoties in het lichaam, argwaan ervoor, schaamte, nog verder overstuur raken ervan: dat zit in je hoofd. Niet alleen via je (aangeleerde) gedachten erover maar ook via hersenen die geprogrammeerd zijn geraakt om snel te alarmeren als er sensaties in het lichaam opkomen (zelfs voordat je gedachten erbij kunnen – zie hiervoor ook het stuk over de ‘polyvagaal theorie’ op mijn website onder het kopje ‘links’). Vooral de laatste reactie is vaak een gevolg van traumatische ervaringen in het verleden.

De lichaamscontainer is bij velen van ons ontoereikend. Dat wil zeggen: het lichaam kan emoties niet goed voelen, of het lichaam kan emoties niet aan, niet behappen. Dit is niet alleen zo bij mensen met trauma in het verleden.

Niet belichaamd zijn wil zeggen dat onze aandacht uit het lichaam is teruggetrokken.

Emoties worden daardoor niet goed gevoeld in het lichaam. Aanraking wordt niet goed gevoeld. Sensaties dieper in ons lichaam worden niet makkelijk waargenomen. Bewegingen en houding van het lichaam worden niet goed gevoeld. Ondersteuning van een stoel waar je op zit of een bed waar je op ligt wordt niet goed waargenomen.

Niet belichaamd zijn wil zeggen dat ons denken de overhand krijgt.

Het denken raakt zelfs vaak versneld, is piekerend. Er is geen contact meer met de ‘onderbuikgevoelens’ die goede besluiten kunnen aansturen. De hersenen moeten het daardoor hebben van alles proberen te beredeneren, te willen controleren en ‘zich eruit proberen te denken’. Het hoofd voelt vermoeid en soms letterlijk oververhit aan.

Niet belichaamd zijn wil zeggen dat we ons niet makkelijk veilig zullen kunnen voelen.

Omdat je niet goed weet waar je lichaam zich in de ruimte bevindt. Omdat je de stevigheid en de juiste grootte van je lichaam niet goed kunt waarnemen. Omdat je niet goed voelt dat je voeten stevig op de aarde staan of je billen ondersteund worden door waar je op zit (dit is een gebrek aan gronding).

Veel mensen zijn niet belichaamd en automatisch daardoor ook niet goed gegrond.

Sommige mensen hebben een grotere kans om niet (meer) goed belichaamd te zijn:

Mensen die (hoog) gevoelig zijn met scherp afgestelde zintuigen.

Mensen die een traumatische ervaring hebben gehad.

Mensen die als kleintje te weinig of te weinig afgestemd zijn aangeraakt, door diverse redenen.

Mensen met ontwikkelings- en hechtingstrauma: te weinig afstemming, veiligheid en emotionele ondersteuning in de eerste levensjaren.

Mensen met pre-/perinataal trauma (geboortetrauma).

Mensen die chronisch pijn hebben.

Mensen die thuis en op school gestimuleerd zijn om vooral hun denkfuncties te ontwikkelen, maar niet geholpen zijn hun emoties te voelen en te reguleren.

Mensen met vormen van autisme.

En… mensen die meerdere van bovenstaande kenmerken tegelijkertijd hebben (wat vaak voorkomt).

En… misschien wel alle mensen die in de Westerse cultuur zijn opgegroeid….

Mindfulness van het lichaam aanleren: een vriendelijke, niet oordelende oplettendheid leren krijgen voor wat er in en aan het lichaam aan sensaties waar te nemen is, is onontbeerlijk bij het ontwikkelen van een lichaamscontainer.

Mindfulness van het lichaam aanleren is onontbeerlijk bij het kunnen opvangen van heftige emoties en stressreacties.

Mindfulness van het lichaam aanleren, leidt tot belichaming, gronding, veiliger en vrediger en stabieler ZIJN.

In de documentaire ‘Free the mind’ is er nog een volgend belangrijk fragment- dat helaas niet in de trailer is opgenomen.

Een jongetje loopt huilend naar zijn juf. Een klasgenootje heeft iets van hem afgepakt. De juf roept ze allebei bij elkaar. De kinderen staan tegenover elkaar. Ze zijn beide aangeslagen. Aan het huilende jongetje vraagt ze: “Waar voel je het nu, jouw verdriet?” Hij wijst op zijn buik en keel. De juf helpt ook het klasgenootje bij het aanwezig zijn bij de pijn van het jongetje van wie hij iets heeft afgepakt. Kijkend naar de reactie van het jongetje volgt zijn compassievolle actie: hij omhelst het huilende jongetje en beiden kalmeren ze.

Een prachtig voorbeeld van niet het verhaal ingaan (hoe het precies gebeurd is, het afpakken), maar direct naar de lichaamservaringen gaan. Emoties worden in het lichaam gevoeld, de emotie van verdriet, pijn, van compassie en van blijheid. Hoe jonger geleerd, hoe stabieler de volwassene zal worden.

Volwassenen met snelle emotionele ontregelingen, of met een gevoel van ‘leegte’; mensen met paniekreacties: hebben allen baat bij leren belichamen. Ik ben sterk voorstander van lichaamsgerichte therapievormen en meditaties om deze reden. Er staan er een aantal op mijn website bij ‘audio’.

Voordat je emoties als sensaties in het lichaam kunt waarnemen en voordat je lastige ervaringen op emotioneel gebied kunt gaan verwerken, zul je eerst moeten voelen dat je een lichaam hebt.

Hoe meer je in je lichaam aanwezig kan zijn, hoe rustiger en veiliger je je van binnen kan gaan voelen.

Onze huid zit vol met tastorganen. Spieren, pezen en gewrichten zitten vol met orgaantjes die druk, stand, beweging kunnen waarnemen (dit innerlijk voelen heet ‘propriocepsis’). Onze organen kunnen ook van alles voelen, bijvoorbeeld vibraties van een/jouw stem. Al deze gevoelsorgaantjes helpen bij het ervaren van ons lichaam. Je kunt daarmee gaan oefenen om de container van je lichaam te gaan verstevigen en vergroten. Bijvoorbeeld door middel van bewust bewegen, en bewust werken met aanraking. Meer over bewust bewegen: Ervaringsverhaal: Qigong bij trauma: bestaansbevestigend! – Relax More. Voor werken met aanraking kan ik je adviseren een massagetherapeut op te zoeken (bijvoorbeeld iemand opgeleid bij de Holos academie https://holosmassagetherapie.nl/).